Madryt jest uważany za jedną z najzieleńszych stolic świata. Trzeba przyznać, że rzadko które duże miasto dorównuje stolicy Hiszpanii w liczebności parków i terenów zielonych. Jednym z ulubionych terenów spacerowych mieszkańców Madrytu jest Park Retiro, którego historie chciałabym dziś opowiedzieć.
Historia Parku Retiro sięga pierwszej połowy XVII wieku, a więc okresu w którym panował w Hiszpanii Filip IV (1605-1665). Na zlecenie władcy powstaje wówczas Pałac Buen Retiro. Część kompleksu pałacowego stanowił park, prawdziwy powód do dumy Filipa IV. Do jego realizacji zaproszono specjalistów z całej Europy. W tym okresie park wyglądał zupełnie inaczej niż obecnie. Przede wszystkim był znacznie obszerniejszy, poprzecinany kanałami i kapliczkami oraz obsadzony drzewami typu: cytryny, pomarańcze, migdałowce, leszczyny, czereśnie, wiśnie, dęby i topole. W parku sadzono również drzewa egzotyczne. Ok. 1633 roku zasadzono w parku najstarsze drzewo, które rośnie tu do dziś. Jest to drzewo o nazwie ahuehuete, pochodzi z Meksyku gdzie dożywa nawet 2.000-6.000 lat. Ten rzadki egzemplarz można teraz podziwiać przy wejściu do parku, znajdującym się przy ulicy Alfonso XII naprzeciw budynku Cason del Buen Retiro. Wracając jednak do czasów Filipa IV, Park Retiro służył jako miejsce do organizacji fiest, przedstawień teatralnych, a nawet walk byków. Otrzymanie zaproszenia na wydarzenia odbywające się na terenie pałacu i parku było traktowane przez mieszkańców Madrytu jako prawdziwe wyróżnienie.
Po spaleniu w 1734 roku starego Alcazaru (Pałacu Królewskiego), król Filip V de Burbon (1683- 1746) przeniósł się wraz z rodziną do Pałacu Buen Retiro. W tym okresie zarówno sam płac jaki i przylegający do niego park zostały przystosowane do roli tymczasowej rezydencji królewskiej. Na terenie parku były organizowane przedstawienia, w tym słynne przedstawienia operowe w których występował lub je aranżował słynny „ostatni kastrat”, Farinelli. Jego śpiew miał podobno zbawienny wpływ na pogrążonego w depresji Filipa V.
Kolejny okres świetności Park Retiro zawdzięcza Karolowi III (1716-1788), który zanim zasiadł na tronie hiszpańskim sprawował rządy w Neapolu i Sycylii. Karol III, nazywany również „królem burmistrzem” przybył do Madrytu mając 44 lata. Jego małżonką była Maria Amalia, córka elektora Saksonii i Króla Polski, Fryderyka Augusta III. To właśnie za sprawą swojej żony, Karol III zapałał pasją do wytwarzanej w Miśni porcelany. I to do tego stopnia, że król zlecił otworzenie na terenie Parku Retiro manufaktury, w której wytwarzano porcelanę i produkty luksusowe takie jak: wyroby z brązu, kości słoniowej oraz mozaiki. W tym celu sprowadzono do Madrytu ok. 50 specjalistów wraz z rodzinami (głownie Włochów). Niektóre wyroby manufaktury możemy podziwiać do dziś dzień w Pałacu Królewskim w Madrycie.
W 1764 roku Karol III jako pierwszy władca z dynastii Burbonów zamieszkał w nowym Alcazarze. W tym czasie pałac Buen Retiro został przeznaczony częściowo na kwatery dla gwardii szwajcarskiej i hiszpańskiej. W 1781 roku w okolicy Park Retiro powstał Ogród Botaniczny a w 1785 roku zaczęto realizacje obecnego gmachu Muzeum Prado. Karol III jako prawdziwy „dobry burmistrz” Madrytu udostępnił czesiowo Park Retiro publiczności. Pod warunkiem jednak, że odwiedzający byli odpowiednio ubrani i zachowali się przyzwoicie.
Za panowania Karola IV (1748-1819) w parku ustawiono 2200 słomianych krzeseł, które były udostępniane za opłatą publiczności. Za jego rządów otworzono na terenie parku 3 kioski z napojami bezalkoholowymi. W 1792 roku na terenie Retiro odbył się pierwszy lot balonem. Mistrzem ceremonii był kapitan Vincente Lunardii, który wystąpił w Madrycie po przeprowadzeniu udanych lotów balonem w Londynie, Neapolu i w Szkocji. Lot trwał 1 godz. i balon wzniósł się na wysokość ok. 300 m. W 1806 roku na terenie parku powstaje fabryka powozów, która funkcjonuje bardzo krótko, do inwazji napoleońskiej.
Podczas wspominanej wyżej inwazji napoleońskiej, która miała miejsce w 1808 roku, Pałac Buen Retiro został prawie doszczętnie zniszczony. Mocno ucierpiał również teren przylegającego do niego parku.
Opowiadając o Paku Retiro warto również wspomnieć o zoo, które mieściło się niegdyś na jego terenie. Pierwszy ogród zoologiczny założył w 1770 roku w okolicy dzisiejszego Ogrodu Botanicznego Karol III. Zwierzyniec zamieszkiwały zwierzęta sprowadzone z amerykańskich kolonii Hiszpanii, z terenu Półwyspu Iberyjskiego oraz pojedyncze egzemplarze z terenu Azji i Afryki. Krótko przed inwazją napoleońską Ferdynad VII (1784 -1833) przenosi zoo do północnej części Parku Retiro, miejsca nazywanego później Casa de Fieras. Na terenie zoo powstają klatki dla dzikich kotów i wybieg dla niedźwiedzi. Za panowania Izabeli II (1830-1904) ogród został powiększony i wzbogacony o kolekcje ptaków. Po 1868 roku Park Retiro został w pełni udostępniony dla publiczności. W tym okresie wybudowano również wybieg dla lwów. „Złoty okres” dla ogrodu zoologicznego przypada na panowanie króla Alfonso XIII (1886- 1941). Wówczas kolekcję zwierząt powiększono o leopardy, małpy, hieny, zebry, strusie, dwa słonie, hipopotama o wdzięcznym imieniu „Pipo”, a nawet o niedźwiedzie polarne. W okresie wojny domowej (1936-39) większości zwierząt poniosła śmierć w wyniku bombardowań. Po wojnie ogród stał się ponownie jedną z atrakcji Madrytu. Sprowadzono do niego sporą gromadkę nowych zwierząt. Ciekawostką jest, że po zakończeniu zdjęć do filmu „Lawrence z Arabii”, które częściowo były realizowane w Hiszpanii, producenci podarowali zoo występujące w nim wielbłądy. W 1972 zoo przeniesiono na teren Casa del Campo, gdzie wybiegi i klatki dla zwierząt były obszerniejsze i nowocześniejsze. Na terenie Parku Retiro nawet obecnie możemy odnaleźć pozostałości po ogrodzie zoologicznym w tym dawne wejście ozdobione posagami lwów, klatki, fosę czy wybieg dla niedźwiedzi.
Współczesne Retiro to nie tylko różnorodne założenia parkowe, ale również m.in.: korty tenisowe, boisko do gry w piłkę nożną, przystań dla łódek i małego stateczku pasażerskiego. Trzy duże budynki znajdujące się na jego terenie: Pałac Velazqueza, Pałac Kryształowy i Casa de Vacas wykorzystywane są przez cały rok jako miejsca wystawowe. Na terenie parku znajduje się wiele pomników dedykowanych sławnym hiszpańskim pisarzom, artystom i bohaterom narodowym. Można odnaleźć tu również pozostałości archeologiczne dawnego młyna wodnego i manufaktury porcelany. Ponad to jest to wspaniały teren do uprawiania przeróżnych sportów i po porostu do wypoczynku. W kwietniu właśnie tutaj ma swój początek i finał słynny Madrycki Maraton.
Literatura:
Historia del Buen Retiro, Rosalia Mariblanca, La Libreria, Madrid 2008.
Madrid oculto. Una guía practica, Marco i Peter Besas, Ediciones la Librería, Madryt 2010.
